تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)

IUI چیست؟

IUI به معنی تزریق اسپرم شسته شده به درون حفره‌ی رحم بوده و یکی از روش‌های کمک باروری می‌باشد. این فرآیند موجب افزایش احتمال تماس تخمک با اسپرم در محیط رحم شده و شانس وقوع بارداری را افزایش می‌دهد. IUI روش بسیار ساده‌ایست که کاربرد بسیار گسترده‌ای در درمان ناباروری یافته است.

انجام عمل IUI در چه مواردی به بیمار پیشنهاد می‌گردد؟

این روش اولین خط درمان ناباروری پیش از انجام IVF می‌باشد که در موارد ذیل ممکن است به زوجین نابارور پیشنهاد گردد:

• کم بودن تعداد اسپرم و یا کم تحرکی اسپرم‌ها
• زیاد بودن تعداد اسپرم‌های غیر طبیعی.
• کم بودن حجم مایع منی.
• وجود آنتی اسپرم آنتی بادی (Anti sperm Antibodies) در مایع منی.
• وجود ترشحات کشنده اسپرم در دهانه رحم
• کم بودن مخاط دهانه رحم
• در مواقعی که موکوس سرویکس بسیار غلیظ است و اجازه عبور به اسپرم داده نمی‌شود. وجود مشکل در موکوس سرویکس را می توان در حین انجام تست (Post Coital Test – PCT) مشخص نمود.
• اندومتریوز خفیف یا متوسط
• عدم امکان انزال درون واژن توسط مرد در اثر ناتوانی جنسی (ناتوانی در ایجاد و حفظ حالت نعوظ) و یا اختلالات ساختمانی آلت تناسلی، فلج اندام تحتانی مرد یا وجود انزال پس رونده
• وجود مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری در زنان
• واژینیسم (انقباض غیرارادی عضلات واژن به نحوی که تماس جنسی را غیرممکن می سازد.)
• ناباروری با علل ناشناخته

نحوه‌ی انجام عمل IUI چگونه است؟

این روش نسبتا ساده و بدون درد است و تحت نظر پزشک، بدون بیهوشی انجام می‌شود. در این روش معمولا مایع منی به روش خاصی شسته شده و سپس اسپرم‌های شسته شده از طریق واژن با استفاده از یک لوله باریک (catheter) به داخل رحم زن ریخته می‌شود.
در این روش با هدفِ افزایش شانس بارداری، با مصرف داروهای تحریک‌کننده‌ی تخمدان، تعداد تخمک‌های آزاد شده در سیکل مربوطه را به دو یا چهار تخمک افزایش می‌دهند. به این منظور با دستور پزشک معالج داروهای محرک تخمدان باید دقیقا با دوز مناسب و در زمان مشخص مصرف گردد. پس از بررسی وضعیت تخمدان‌ها به کمک سونوگرافی و مشاهده فولیکول و اطمینان از طبیعی بودن وضعیت، تزریق داروی کمک باروری (HCG) به منظور تحریک تخمک‌گذاری انجام می‌شود.

معمولا IUI حدود ۳۶ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق HCG انجام می‌شود. اما گاهی اوقات بنابر نظر پزشک و شرایط موجود برای افزایش میزان موفقیت، دوبار عمل IUI و با فاصله یک روز انجام می‌گیرد.
با تعیین زمان دقیق انجام عمل IUI و اعلام آن به زوجین، مرد باید پس از ۵-۲ روز پرهیز از انجام مقاربت و خروج منی، صبح روز تعیین شده برای انجام عمل، نمونه‌ی اسپرم خود را به آزمایشگاه تحویل دهد. نمونه‌ی اسپرم باید به روش خودارضایی (استمناء) و یا استفاده از کاندوم‌های مخصوص فاقد مواد کُشنده‌ی اسپرم در ظرف استریل که توسط آزمایشگاه در اختیار مرد قرار می‌گیرد جمع‌آوری گردد. نمونه باید تازه بوده و حتی الامکان در محل آزمایشگاه تهیه شود. نمونه‌ی اسپرم در آزمایشگاه به روش شستشو با مواد خاص از مایع منی جدا شده و آماده‌ی تزریق می‌گردد.

سپس با استفاده از یک لوله‌ی پلاستیکی نازک به نام کاتتر، اسپرم‌ها بدرون رحم تزریق می‌گردند. پس از انجام IUI نیازی به بستری کردن بیمار وجود ندارد اما اکثر پزشکان ۳۰ الی ۶۰ دقیقه بیمار را روی تخت بی حرکت می‌خوابانند. بیمار نیازی به استراحت مطلق ندارد و می‌تواند کارهای عادی و روزمر‌ی خود را ادامه دهد. دو هفته پس از عمل IUI آزمایش تست بارداری انجام شده و نتیجه‌ی عمل مشخص می‌گردد.

 

میزان موفقیت عمل IUI چقدر می‌باشد؟

میزان موفقیت در IUI با توجه به عوامل موثر ذکر شده، بین ۶% تا ۲۶% در هر سیکل درمان می‌باشد. موفقیت این عمل به عوامل متعددی بستگی دارد. در مواردی که تعداد و کیفیت اسپرم‌های مرد مناسب باشد درصد موفقیت پس از استفاده از این روش بسیار بالاتر از افرادی است که به علت تعداد کم اسپرم ناچار به انجام این عمل می‌گردند. از طرفی بیماری‌های زنان هم نقش مهمی در میزان موفقیت ایفا می‌نماید. سن زن و شرایط فیزیولوژیکی او در این زمینه نقش مؤثری دارد. بطور مثال اگر زن بیشتر از ۳۵ سال داشته باشد احتمال بارداری با این روش به طرز چشمگیری کاهش می یابد.
در صورت عدم موفقیت در درمان پس از انجام ۳ تا ۶ بار سیکل IUI، از سایر روش‌های درمان ناباروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) یا تزریق اسپرم به سیتوپلاسم تخمک در محیط آزمایشگاه (ICSI) استفاده می‌شود.

 

پیگیری‌های لازم بعد ازانجام عمل IUI

۱- معمولا ۶ الی ۱۲ روز بعد از تخمک گذاری لانه‌گزینی جنین در هر قسمتی از رحم می‌تواند رخ دهد و لازم است ۲ هفته پس ازانجام IUI، تست حاملگی (βHCG) از طریق آزمایش خون انجام شود.
۲- در صورت مثبت بودن نتیجه تست، لازم است پس از ۴۸ ساعت، مجددا جهت انجام تست حاملگی اقدام نمود. این تست جهت بررسی روند افزایش هورمون بارداری (βHCG) انجام می‌شود.

 

توصیه‌های عمومی جهت افزایش موفقیت IUI

۱– انجام مقاربت جنسی بعد از IUI، شانس باروری را افزایش می‌دهد، به شرط آنکه در هنگام IUI بیمار لکه بینی و یا خونریزی نداشته باشد که در این موارد مقاربت جنسی ۴۸ ساعت بعد از IUI انجام می‌شود.
۲- در صورت استفاده از داروهای شیاف مانند که معمولا پس از انجام IUI تجویز می‌شود باید از شنا کردن پس از IUI خودداری شود، در غیر اینصورت هیچگونه ممانعتی جهت شنا کردن وجود ندارد.
۳- بهتر است مصرف مکمل های بارداری مثل ویتامین ها، از روز بعد از IUI آغاز شود.
۴- داشتن رژیم غذایی خوب، تمرینات ورزشی، عدم استعمال دخانیات و الکل و کاهش مصرف کافئین در زنان موفقیت باروری را افزایش می دهد.
۵- در مردان داشتن رژیم غذایی سالم سرشار از آنتی اکسیدان (مثل سبزیجات و میوه ها)، مصرف مولتی ویتامین، نگه داشتن وزن در محدوده مناسب، انجام تمرینات ورزشی مرتب و مداوم، دوری از استرس (که با هورمون‌های ضروری تولید کننده اسپرم تداخل ایجاد    می‌کند)، اطمینان از عدم مسمومیت با فلزات سنگین، حشره کش‌ها و مواد شیمیایی موجود در حلال‌ها که می تواند روی کیفیت و کمیت اسپرم‌ها اثر بگذارد، روی میزان موفقیت IUI تاٌثیرگذار خواهد بود.
۶- عدم استعمال دخانیات در مردان؛ استعمال دخانیات با دو مکانیزم ذیل برروی اسپرم ها تأثیر می گذارد:

• منجر به تغییر شکل اسپرم‌ها می‌شود و در نتیجه اختلالات مربوط به نفوذ اسپرم در تخمک ایجاد می‌شود.
• باعث تخریب DNA اسپرم ها می شود. تخریب DNA منجر به ایجاد مشکلات جدی برای جنین می شود، (مثل عقب ماندگی های رشدی- ذهنی). مشخص شده است که حتی جویدن تنباکو هم سبب کاهش تعداد اسپرم و هم سبب اختلالات نعوظی در آلت تناسلی مرد می شود.

۷- خودداری مردان از استحمام با آب داغ و یا حمام داغ و یا حتی پوشیدن لباس‌های تنگ که منجر به محدودیت در جریان گردش خون در بیضه‌ها می‌شود و در نتیجه سلامت اسپرم‌‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۸- مصرف بعضی از آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند بر روی کیفیت اسپرم‌ها تاثیر بگذارد، بنابراین باید با پزشک متخصص ناباروری در مورد عدم مصرف این آنتی بیوتیک‌ها از چند هفته قبل از انجام IUI مشورت شود.

 

عوارض IUI

بسیاری از خانم‌هایی که عمل IUI را انجام داده‌اند، دردی شبیه انجام تست پاپ اسمیر داشته‌اند. با این وجود عبور کاتتر از گردنه رحم به دلیل امکان ایجاد جراحت‌های ریز، می تواند موجب لکه‌بینی، خونریزی و دردهای شکمی گردد. البته بسیاری از متخصصین ناباروری، علت دردهای شکمی را تخمک‌گذاری می‌دانند. در بیشتر مواقع بدلیل آنکه گردنه رحم در هنگام تخمک‌گذاری نرم و کمی باز می‌شود عبور کاتتر احساس نمی‌شود.

در صورت آلوده بودن اسپرم تلقیحی، احتمال انتقال عفونت های منتقله از طریق تماس جنسی (STDs) وجود دارد. همچنین هنگام عبور کاتتر از واژن و سرویکس احتمال دارد کاتتر توسط عوامل میکروبی موجود در این نواحی آلوده شود و احتمال دارد این عوامل میکروبی به رحم انتقال پیدا کنند و موجب انتقال عفونت گردند که با مانیتورینگ صحیح و منظم ریسک انتقال عفونت به حداقل می رسد.
در صورتیکه شستشوی اسپرم ها بدقت صورت نگیرد و کمی از مایع سمینال که حاوی پروستاگلاندین ها (انقباض کننده عضلانی) می باشد وارد رحم شود می تواند انقباضات شدید رحمی، دردهای شکمی و حتی بی هوشی و کلاپس رحمی را در پی داشته باشد. در صورت تداوم درد، فقط استفاده از مسکن های حاوی استامینوفن ( مثل Tylenol) مجاز است و از مصرف مسکن های گروه NSAIDs مثل (Ibuprofen) باید خودداری شود.

 

انتخاب جنسیت با روش اریکسون

در این روش اسپرم‌ها به شیوه  خاصی در آزمایشگاه شست و شو داده شده و با روش IUI  به داخل رحم پاشیده می‌شوند تا لقاح در درون رحم انجام گرفته و حاملگی رخ دهد. این روش، ساده و نسبت به روش اول بسیار کمهزینه‌تر است . این روش اولین بار توسط دکتر "رونالد اریکسون" مورد استفاده قرار گرفت و از اواسط دهه 70 میلادی در سراسر جهان جهت تعیین جنسیت به کار گرفته می‌شود. اریکسون و همکارانش اعتقاد دارند که اسپرم‌های حاوی کروموزوم Y (پسر) به علت وزن کمتر، فعال‌تر از اسپرم‌های حاوی کروموزوم X (دختر) هستند و از همین خصوصیت برای تفکیک کروموزوم ها و در نتیجه، تعیین جنسیت می‌توان بهره برد. کارآیی این روش برای دستیابی به جنس مورد نظر، در حدود 60 تا 70 درصد است. با توجه به کارآیی پایین در حصول نتیجه و احتمال بالای اتلاف وقت و هزینه، این روش در مرکز ما پیشنهاد نمی‌گردد.